Cytologia

Cytologia – profilaktyka raka szyjki macicy

Według danych Ministerstwa Zdrowia rak szyjki macicy jest drugim co do częstości nowotworem złośliwym narządów płciowych u kobiet. Każdego roku w Polsce około 1800 z nich umiera z jego powodu. W dalszym ciągu niewielka część kobiet regularnie wykonuje cytologię, podczas gdy jest to badanie szybkie i bezbolesne. Dzięki badaniu cytologicznemu można wykryć nieprawidłowości już we wczesnej fazie, co w zdecydowanej większości przypadków ratuje życie.

Dlaczego wykonuje się cytologię?

Szyjka macicy stanowi swojego rodzaju strefę przejściową pomiędzy pochwą, a macicą. Od strony pochwy pokryta jest odpornym wielowarstwowym nabłonkiem płaskim, a od strony macicy delikatniejszym jednowarstwowym nabłonkiem gruczołowym. Powierzchnia między nimi jest najbardziej narażona na wszelkie mikrourazy do których może dojść w trakcie współżycia. W wyniku tego powstają szanse na wniknięcie do organizmu wirusa brodawczaka ludzkiego, czyli HPV. To właśnie on odpowiedzialny jest za zdecydowaną większość przypadków raka szyjki macicy.

Wirus przez kilkanaście lat może nie dawać o sobie znać. Jednak uaktywniony doprowadza z czasem do destrukcji organizmu. Zwiększając swoją powierzchnię zaczyna obejmować całą szyjkę macicy, a następnie naciekać na inne narządy, takie jak pęcherz moczowy czy moczowody. Atakuje nerwy, a potem kości. Ból i krwawienia są objawem już bardzo zaawansowanej choroby. Badanie cytologiczne pozwala na wykrycie wirusa we wczesnej fazie. W takim przypadku wystarczy zastosować prosty i praktycznie stuprocentowo skuteczny zabieg polegający na chirurgicznym wycięciu zmienionego fragmentu szyjki macicy. Co więcej, nie ma to wpływu na szanse związane z późniejszym zajściem w ciąże.

Na czym polega badanie cytologiczne?

W trakcie badania cytologicznego pacjentka znajduje się na fotelu ginekologicznym. Lekarz umieszcza w pochwie wziernik, którego zadaniem jest zapewnienie dostępu do szyjki macicy. Następnie wprowadzona zostaje szczoteczka cytologiczna o kształcie trójzęba. Lekarz delikatnie ją obraca pobierając tym samym wydzielinę oraz złuszczone komórki z nabłonka szyjki macicy. Nabłonek i śluz zbierany jest z tarczy oraz z kanału szyjki macicy. Czasami pacjentka może odczuwać lekki dyskomfort lecz zazwyczaj tak się nie dzieje.

Następnie pobrany materiał przenosi się na szkiełko cytologiczne. Rozmaz przekazuje się do laboratorium, gdzie komórki oceniane są pod mikroskopem przez histopatologa bądź cytologa. Czasami stosowana jest także cytologia cienkowarstwowa (LBC). Czas oczekiwania na wynik badania to z reguły kilka dni choć czasami proces ten może się przedłużyć, co zależne jest od danego laboratorium.

Cytologia cienkowarstwowa (LBC)

LBC stanowi skrót od Liquid Based Cytology. Jest to cytologia cienkowarstwowa na płynnym podłożu. Pobrane komórki przenoszone są do pojemnika z płynem utrwalającym, a nie na szkiełko, jak w przypadku standardowej cytologii. Ta unowocześniona technika sprawia, że znacznie minimalizuje się ryzyko uszkodzenia komórek. Co więcej, dzięki niej eliminowany jest śluz czy też czerwone i białe krwinki, które mogą utrudniać ocenę materiału pod mikroskopem. Wynik cytologii cienkowarstwowej jest bardziej wiarygodny i dokładny niż w przypadku standardowej. Ponadto, jeśli wynik jest nieprawidłowy, daną próbkę można od razu poddać dodatkowym badaniom.

WIĘCEJ: Cytologia tradycyjna, a cienkowarstwowa (LBC)

Jak przygotować się do badania cytologicznego?

W celu otrzymania wiarygodnego wyniku należy odpowiednio przygotować się do cytologii, a mianowicie:

nie zgłaszać się na badanie w trakcie miesiączki – najlepiej wykonać je najwcześniej 4 dni po jej zakończeniu, a najpóźniej 4 dni przed rozpoczęciem. Zalecany termin to 10 – 14 dzień cyklu.
Nie należy wykonywać irygacji pochwy (płukania) 2 -3 dni przed badaniem.
Nie powinno się aplikować leków dopochwowych przez 4 dni przed badaniem.
Należy powstrzymać się od współżycia seksualnego najlepiej przez 2 – 3 dni przed badaniem.
Od ostatniego badania ginekologicznego, USG przezpochwowego bądź innego tego rodzaju zabiegu powinien upłynąć co najmniej dzień.
W przypadku trwającej infekcji związanej z upławami czy pieczeniem, należy zasięgnąć opinii lekarza, gdyż cytologia powinna zostać wykonana po wyleczeniu stanu zapalnego.
Na 4 dni przed badaniem należy unikać stosowania w obrębie pochwy wszelkich kremów czy dezodorantów.

Kto i jak często powinien się badać?

Badanie cytologiczne powinno być wykonywane przez wszystkie kobiety, które rozpoczęły współżycie seksualne bądź od 21 – 25 roku życia w przypadku pozostałych jako, że nowotwór szyjki macicy nie musi mieć związku z infekcją wirusową. Również kobiety w ciąży powinny umówić się na cytologię w pierwszym oraz trzecim trymestrze. Należy mieć na uwadze, że w odniesieniu do badań cytologicznych nie istnieje górna granica wieku, a więc dotyczą one także kobiet po menopauzie.

Cytologia powinna być wykonywana regularnie. Zalecane jest powtarzanie badania co roku. Przede wszystkim należy skonsultować się z lekarzem w kwestii dopuszczalnych odstępów czasu, ponieważ każdy przypadek rozpatrywany jest indywidualnie. W głównej mierze zależne jest to od wyników poprzednich badań oraz wieku. Istnieją sytuacje, w których kobieta bezwzględnie powinna poddawać się corocznej cytologii:

jest nosicielką HIV/HPV,
ma osłabiony układ odpornościowy,
jest po chemioterapii,
miała nieprawidłowe wyniki poprzedniej cytologii.

NFZ zapewnia cytologię tradycyjną kobietom w wieku 25 – 59 lat, co 3 lata oraz co roku, w przypadku pacjentek będących w grupie wysokiego ryzyka. Jednak należy kierować się wskazaniami dotyczącymi częstotliwościami wykonywania badań cytologicznych, które zostały określone indywidualnie przez ginekologa.
W przypadku kobiet, które ukończyły 65-ty rok życia, i u których nie zostały ujawnione żadne nieprawidłowe zmiany, a na przestrzeni lat wyniki badań były dobre, częstotliwość wykonywania cytologii może znacznie się zmniejszyć lub też badanie nie będzie już przeprowadzane, jeśli tak zadecyduje lekarz ginekolog. Niekiedy zaprzestaje się badania cytologicznego na przykład w wyniku przeprowadzonej operacji usunięcia macicy. Jednakże nawet w tym przypadku, szyjka mogła zostać nieusunięta, co wciąż kwalifikuje pacjentkę do badania cytologicznego. Dlatego wszelkie tego rodzaju sytuacje należy zawsze omawiać z lekarzem.

Wyniki badania cytologicznego

Pod mikroskopem ocenia się komórki pobranego nabłonka. W przypadku, gdy wyniki cytologii nie są prawidłowe, nie jest to od razu jednoznaczne z rakiem lecz oznacza, że na szyjce występują nieprawidłowe komórki. Obowiązującą klasyfikacją jest system Bethesda. Na jego podstawie nieprawidłowości komórek zostały podzielone w następujący sposób:

ASC (atypical squamous cells)– atypowe komórki nabłonka płaskiego
- ASC – US (atypical squamous cells of undetermined significance) – nietypowe komórki o nieokreślonym znaczeniu
- ASC – H (atypical squamous cells – cannot exclude HSIL) – nietypowe komórki o nieokreślonym znaczeniu – nie można wykluczyć obecności HSIL
LSIL (low-grade squamous intraepithelial lesion) - zmiany śródnabłonkowe dysplastyczne małego stopnia
HSIL (high-grade squamous intraepithelial lesion) - zmiany śródnabłonkowe dysplastyczne dużego stopnia
AGC (atypical glandular cells) – komórki gruczołowe

W przypadku otrzymania wyników stwierdzających obecność ASC-H, HSIL lub AGC konieczna jest dalsza diagnoza. Cytologia to badanie przesiewowe, co oznacza, że w celu podjęcia konkretnych działań z reguły konieczna jest pogłębiona analiza histopatologiczna oraz biopsja konkretnej zmiany. Obecność ASC-US lub LSIL zazwyczaj wymaga częstszych badań i obserwacji. Warto mieć na uwadze, że nieprawidłowe wyniki mogą oznaczać wyłącznie infekcję bądź nadżerkę.